De kracht van een jeugdherinnering

B-24 Liberator vliegt over gebombardeerd terrein

Niet elke geschiedenis begint met een officieel document of archiefstuk. Soms start het met een enkele herinnering uit de kindertijd. Zo herinnerde een oudere buurtbewoner van een Overijssels buurtschap zich hoe zij tijdens de Tweede Wereldoorlog met de buurtkinderen speelde bij een ontspoorde treinwagon, verborgen in het bos langs het spoor. Voor de kinderen was dit destijds een indrukwekkend avontuur, aangezien het door de ouders van de kinderen streng verboden was om in de buurt van de treinwagon te komen.

Jarenlang werd de gebeurtenis alleen herinnerd als een stout kinderavontuur, zonder enige context. Pas veel later, toen de volwassenen van toen helaas al waren overleden en geen informatie meer konden verstrekken, rezen er vragen over de gebeurtenis. Vragen zoals hoe de trein in het bos was beland, evenals andere vragen die als kind niet belangrijk leken, waren nu onbeantwoord. Daarom werd begonnen aan historisch onderzoek naar de jeugdherinnering.

Uit onderzoek in het archief van de gemeentelijke luchtbeschermingsdienst (Bron: Collectie Overijssel, Archief van het gemeentebestuur van Bathmen II (1461) inventarisnummer 1093) bleek dat de wagon deel uitmaakte van een Duitse Rode Kruis trein die tijdens een geallieerde luchtaanval in februari 1945 ontspoorde. Het spoor was in de winter van 1945 al meerdere malen het doelwit geweest van geallieerde bombardementen. Maar in de avond van 24 februari van dat jaar zagen de piloten van twee geallieerde vliegtuigen dat er een trein reed over het doelwit. Aan boord van de trein zaten gewonde Duitse soldaten die op weg waren naar Duitsland.

De geallieerden vielen eerst aan met hun boordwapens, maar de trein bleef rijden totdat een bom de keukenwagon trof, waardoor de trein ontspoorde ter hoogte van het bos waar later de kinderen in de wagon zouden spelen. De soldaten die aan boord waren werden in de boerderijen in de buurt opgevangen en de mannen uit de buurt werden ingezet om te helpen bij het opruimen van de verwoesting en het vervoeren van gewonden na ziekenhuizen in de buurt. Dit herinnerde de buurtbewoner zich na het horen van de resultaten van het archiefonderzoek.

Deze korte geschiedenis over de luchtaanval in een Overijssels buurtschap laat zien dat elke herinnering, hoe klein of onbelangrijk deze ook lijkt, een belangrijke schakel kan zijn in het blootleggen van persoonlijke en lokale geschiedenissen. De jeugdherinnering van de buurtbewoner was naast de start van het onderzoek ook een rijke persoonlijke aanvulling op het archiefmateriaal. Door deze verhalen te delen, kunnen we het verleden beter begrijpen en waarderen, terwijl we ook de menselijke ervaring centraal stellen.

Heeft u ook herinneringen aan bijzondere gebeurtenissen uit uw verleden of die van uw omgeving? Wilt u uw verhaal delen en laten onderzoeken? Bekijk dan de mogelijkheden of neem contact op om te ontdekken wat wij voor u kunnen betekenen.

Het familiearchief, de goudmijn voor familiegeschiedenis

Bij het schrijven van een familiegeschiedenis zijn archieven dé plek om bronnen te vinden die informatie geven over de te onderzoeken familie. Verschillende archieven, zoals die van de burgerlijke stand, bieden waardevolle gegevens over bijvoorbeeld geboorte, huwelijk en overlijden. Defensiearchieven geven inzicht in de militaire loopbaan van familieleden. Hoewel deze officiële documenten onmisbaar zijn, is een familiearchief vaak nog interessanter. Hierin worden namelijk vaak persoonlijke documenten bewaard, zoals brieven en dagboeken, die een persoonlijke en gedetailleerde aanvulling vormen op de ambtelijke gegevens.

Een mooi voorbeeld van de waarde van een familiearchief is dat van de familie Jordens. Ik heb uitgebreid onderzoek gedaan naar het leven van Johan Hendrik George Jordens, telg uit een Deventerse regentenfamilie, en stuitte daarbij op het archief van zijn familie, dat een ware goudmijn bleek voor het verrijken van de geschiedenis van Johan.

Tekening van een Nederlandse nederzetting in Nederlands-Indië, gemaakt door Johan Hendrik George Jordens (Bron: Collectie Overijssel, Familiearchief Jordens (1099) inventarisnummer 255)

De zoektocht naar de familiegeschiedenis van Johan begon bij het bevolkingsregister van de gemeente Deventer. Dit document gaf al behoorlijk wat informatie: Johan werd geboren in januari 1818, woonde aan de Papestraat in Deventer en zijn beroep was luitenant ter zee. Deze gegevens leidden me naar het Nationaal Archief, waar ik de stamboeken en staten van dienst van de marine doorzocht. Hieruit bleek dat Johan tijdens een expeditie naar West-Indië gewond raakte in gevechten met Balinezen. Zo kreeg ik een eerste indruk van zijn militaire carrière.

De ambtelijke archieven boden al interessante informatie over het leven van Johan, maar toen ik het familiearchief van de familie Jordens ontdekte, begon het verhaal van Johan pas echt tot leven te komen. Hij bleek tijdens zijn reizen dagboeken bij te houden. Zo schreef hij bijvoorbeeld dat hij, samen met de bemanning van zijn schip, jacht maakte op zeerovers in Oost-Indië. Het dagboek schetst een dagenlang kat-en-muisspel, waarin Johan en zijn bemanning probeerden de zeerovers te achterhalen.

Uiteindelijk wisten ze de piraten te vangen, samen met gestolen goederen – mensen die als slaven werden verhandeld. Naast zijn verhalen maakte Johan ook tekeningen van wat hij onderweg zag, zoals stadsgezichten van plantages in Suriname en nederzettingen in Nederlands-Indië. Deze tekeningen geven een uniek beeld van wat hij meemaakte in een tijd waarin fotografie nog niet wijdverspreid was.

Tekening van een Surinaamse plantage, gemaakt door Johan Hendrik George Jordens (Bron: Collectie Overijssel, Familiearchief Jordens (1099) inventarisnummer 255)

Dankzij de dagboeken en schetsen komt niet alleen Johan's reisgeschiedenis tot leven, maar ook zijn liefdesleven krijgt meer kleur.

Uit de archieven van de burgerlijke stand bleek al dat Johan op 13 juli 1854 trouwde met Cornelia Jeannette Welmoet Jarman, de dochter van de gezaghebber van Aruba. Maar het familiearchief onthult meer details. In het dagboek van Johan staat dat hij rond 1840 voortdurend tussen de verschillende Caraïbische eilanden en Suriname pendelde. Bij een van zijn verblijfjes op Aruba moet hij, waarschijnlijk via haar vader, Jeannette hebben ontmoet. In het vriendenboekje van Jeanette vond ik een briefje van Johan, geschreven in 1846 vanuit Paramaribo, waarin hij zijn gevoelens voor haar uitsprak. Dit geeft een intiem inkijkje in hun relatie, jaren voordat ze zouden trouwen. Uiteindelijk vertrokken ze, na hun huwelijksceremonie in Deventer, samen naar Nederlands-Indië, waar zij drie kinderen kregen. Johan overleed in 1864 tijdens hun terugreis naar Nederland.

Briefje aan Jeanette, geschreven door Johan Hendrik George Jordens (Bron: Collectie Overijssel, Familiearchief Jordens (1099) inventarisnummer 246)

De zoektocht naar familiegeschiedenis begint vaak bij formele, ambtelijke archieven die essentiële gegevens verschaffen over geboorte, huwelijk, overlijden en carrière. Deze bronnen zijn onmisbaar om een basisbeeld te vormen van het leven van familieleden. Maar de persoonlijke stukken die vaak te vinden zijn in een familiearchief bieden een unieke kans om dieper in het leven van voorouders te duiken. Persoonlijke brieven, dagboeken en andere unieke documenten voegen een rijke laag van detail en emotie toe aan de vaak feitelijke informatie uit ambtelijke archieven. Het verhaal van Johan Hendrik George Jordens, waarin zijn avonturen, dagboeken en tekeningen centraal staan, toont hoe een familiearchief het formele verhaal kan aanvullen en verrijken, waardoor het verleden werkelijk tot leven komt. De combinatie van officiële en persoonlijke bronnen geeft een familiegeschiedenis de diepgang en het persoonlijke karakter dat het verdient.